Voorwoord ITEM Nieuwsbrief Februari 2024

2024: ITEM zet in op de versterking van Europese grensregio’s in beleid

Het jaar 2024 is in meerdere aspecten een belangrijk jaar voor grensregio’s. Zelden vinden zoveel verkiezingen plaats in de wereld als in 2024, waarbij in zo’n 70 landen mensen naar de stembus gaan. Zo vinden op 9 juni in België de verkiezingen plaats voor zowel het Europese Parlement, de Kamer van Volksvertegenwoordigers als de Gewest- en Gemeenschapsparlementen. Het is een belangrijk moment voor de koers en toekomst van de ontwikkeling van grensregio’s en grensoverschrijdende samenwerking. De status quo is niet voldoende, zo bleek uit de verschillende ITEM onderzoeken. Enerzijds kunnen kansen en grensbelemmeringen niet adequaat genoeg opgepakt en gefaciliteerd worden in beleid, anderzijds houdt beleid onvoldoende rekening met de positie van grensregio’s. Dit wordt ook door de Europese Commissie erkend: het achtste Cohesierapport en de Better Regulation-Communicaties constateren tekortkomingen voor grensregio’s.

Hiervoor zijn ook initiatieven ingezet die onder het Belgisch voorzitterschap van zowel de Raad van de Europese Unie én van het Benelux-Comité van Ministers worden geagendeerd om verder te brengen. In het eerste kwartaal van 2024 volgt het negende Cohesierapport. Hierin zullen substantiële hervormingsopties voor de toekomst van het Cohesiebeleid worden gepresenteerd, waaronder grensoverschrijdende samenwerking. Deze discussie zal vanaf 2024 worden geagendeerd met de Europese verkiezingen in de zomer als belangrijk startpunt. Het Europese Cohesiebeleid geeft invulling aan de Europese verdragsrechtelijke doelstellingen om sociale, economische en territoriale cohesie te bevorderen. Onder territoriale cohesie behoort ook expliciet grensoverschrijdende samenwerking. Zo is in de periode 2021-2027 8.050 miljoen euro vrijgemaakt aan Interreg. Met het European Social Fund is geïnvesteerd in onder andere het opzetten van grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling. Het Cohesiebeleid doet er derhalve toe, grensoverschrijdende samenwerking komt niet vanzelf maar verdient structurele investeringen in tijd en geld.

Maar het Cohesiebeleid is breder. Op 12 december 2023 publiceerde de Europese Commissie een aanpassing van het Verordeningsvoorstel voor een European Cross-Border Mechanism, onder de nieuwe naam “Regulation on Facilitating Cross-Border Solutions”. Het voorstel beoogt het versterken van grensoverschrijdende samenwerking en het oplossen van grensobstakels door de introductie van ‘Cross-Border Coordination Points’ en het creëren van een vrijwillige ‘cross-border facilitation tool’. Centraal staan de Cross-Border Coordination Points, die als centraal coördinatiepunt moeten dienen voor belanghebbenden met een grensbelemmeringen en deze kunnen coördineren tussen verschillende nationale autoriteiten. Ook dit voorstel is gekoppeld aan de verdragsrechtelijke doelstelling om territoriale cohesie te vergroten.

Daarmee staat de ontwikkeling van grensregio’s op een zeker kruispunt. Enerzijds wordt bestendig aan de weg getimmerd aan versterkte samenwerking en instrumenten ter bevordering van horizontale integratie. Anderzijds kunnen de verschillende verkiezingen deze ontwikkeling in positieve danwel negatieve zin beïnvloeden. Hierbij staat de toekomst van het cohesiebeleid in Europa open voor discussie. Voor de verdere ontwikkeling van grensregio’s en grensoverschrijdende samenwerking is het van groot belang dat verder wordt gegaan dan de status quo. Zoals de Europese Commissie heeft erkend in de eigen Territorial Agenda heeft COVID-19 de grensregio’s disproportioneel hard kunnen raken. En in de eigen Impact Assessment van het ECBM-voorstel worden grote BBP-winsten voorspeld als grensbelemmeringen effectiever geslecht kunnen worden: 20% minder grensbelemmeringen is gelijk aan 2% groei in grensregio’s.

2024 is eveneens het jaar dat ITEM 10 jaar bestaat en zich al 10 jaar inzet voor een beter functionerende grensoverschrijdende regio en samenleving. Ook in 2024 mengt ITEM zich ten volle in het debat over de toekomst van grensoverschrijdende samenwerking en de ontwikkeling van grensregio’s in Europa. Hierbij presenteren we met trots een aantal van onze plannen voor 2024 waarbij we met onze Grenseffectenrapportage, events en analyses willen bijdragen aan de verdieping van horizontale integratie in Europa.

Grensoplossingen faciliteren

Bij de publicatie van de initiële Verordening European Cross-Border Mechanism in 2018 was ITEM sterk betrokken bij de beleidsdiscussies en noodzaak van instrumentarium voor grensoverschrijdende samenwerking. In 2023 stond de ITEM & Benelux Unie Conferentie te Brussel speciaal in het teken van de hernieuwing via de Resolutie van het Europees Parlement.

In 2024 zet ITEM zich ten volle in voor de ontwikkeling van het voorstel Facilitating Cross-Border Solutions. Samen met de Landesvertretung Noordrijn-Westfalen organiseert ITEM de NRW/ITEM-bijeenkomst over het Commissievoorstel en de centrale vraag of het dé oplossing is voor de grensobstakels in de Europese grensregio’s. In deze NRW/ITEM-bijeenkomst worden vanuit verschillende grensregio’s perspectieven ingebracht en wordt de discussie over de noodzakelijke link tussen beleid, expertise en praktijk gevoerd.

De NRW/ITEM-bijeenkomst vormt de start van het bredere Grenseffectenonderzoek dat ITEM samen met partners binnen het TEIN-netwerk van grensinstituten initieert. Daarbij onderzoekt ITEM de grenseffecten van het Commissievoorstel voor verschillende grensregio’s in Europa: wat is de te verwachten impact en verschillen tussen grensregio’s?

Grenseffectentoetsing in Europa

De discussie over de toekomst van het Cohesiebeleid wordt in 2024 geopend en vormgegeven. ITEM volgt de publicaties en discussies rondom het negende Cohesierapport nauwlettend en spant zich aanvullend in voor betere grenseffectentoetsing in Europees beleid. In de Grenseffectenrapportage 2024 zal een specifiek dossieronderzoek uitgevoerd worden naar de betere inbedding en inrichting van grenseffectentoetsing in Europa. Deze studie vormt de basis voor het jaarlijkse HNP/ITEM Side-Event tijdens de Europese Week van Regio’s en Steden met het Huis der Nederlandse Provincies (HNP) in Brussel op 11 september 2024. Deze zal in het teken staan van de discussie rondom de toekomst van Cohesiebeleid en grenseffectentoetsing.

De Europese verkiezingen tussen 6 en 9 juni 2024 hebben invloed op de invulling aan de hervormingen van het Cohesiebeleid in het algemeen en het functioneren van grensregio’s en grensoverschrijdende samenwerking in het specifiek. Net als met voorgaande belangrijke verkiezingen, zal ITEM de Europese fractieprogramma’s voor de Europese verkiezingen analyseren en een ITEM Reflectie vanuit grensoverschrijdend perspectief uitbrengen en u daarvan op de hoogte stellen.

Graag nemen we u gedurende het gehele jaar mee in deze ontwikkelingen en delen en bespreken graag onze resultaten en bevindingen met u.

Prof. Dr. Anouk Bollen-Vandenboorn

Directeur ITEM – Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility