ITEM BRIEFS 9: Samenleven met water over grenzen heen

Samenleven met water over grenzen heen

Op 16 januari jl heeft de Nederlandse minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) Kamervragen beantwoord van leden van de vaste commissie voor Infrastructuur, Waterstaat en Omgeving over de duiding van het landelijk veiligheidsbeleid primaire waterkeringen, inclusief een kosteninschatting van de versterkingsopgave tot 2050. De minister heeft de vraag breder getrokken naar de kosten en baten van klimaatadaptatie. Actueel onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken samen met IenW moet een totaaloverzicht geven van de kosten en baten van het klimaatbestendig inrichten van de gebouwde omgeving in Nederland in 2050. Wateroverlast, hitte en droogte als gevolg van extreem weer, maar ook overstromingen, bodemdaling en biodiversiteit worden meegenomen.

Jaar en dag heeft Nederland het water in juiste banen weten te leiden. Klimaatveranderingen laten zien dat steeds vaker de hoeveelheid water niet meer tegen te houden is (zeespiegelstijging, overvloedige regenval). Aandacht hiervoor is van belang in kustgebieden maar ook in het achterland. Water komt zowel vanuit zee als vanuit rivieren via buurlanden Nederland in. De rivieren krijgen het water niet meer voldoende weggevoerd. Daardoor ontstaan er onveilige situaties in tijden van veel regenval en droogte en lage waterstanden in zomerperioden. Anders leren omgaan met water vergt een transitie in aanpak. Enkel maatregelen op Nederlands grondgebied zijn onvoldoende om veiligheid en goed “samenleven” met water te waarborgen. Een ander perspectief is nodig: meer relatie leggen met de wereldwijde klimaataanpak, aansluiten op de Europese uitwerking daarvan en proactief oppakken van de samenwerking binnen Noordwest Europa. Hoe realiseren we deze transitie in denken en handelen?

Dat vereist rekeninghouden met de wijze waarop het regionaal- en hoofdwatersysteem op elkaar reageren en elkaar beïnvloeden. Lange termijn aanpak vraagt zowel fysieke ingrepen in het watersysteem, aanpassing en uitvoering van beleid in de ruimtelijke ordening als werken aan bewustwording van inwoners in relatie tot nieuwe risico’s van water. Uitvoeren van korte termijn acties is belangrijk om snel stappen te zetten voor de waterveiligheid. Hardnekkige belemmeringen van landsgrenzen dienen te worden doorbroken, zoals water ook moeiteloos landsgrenzen doorbreekt. Over grenzen heen moet met elkaar leiderschap en durf worden getoond, zoals ook tijdens de Benelux-Waterdag eind november 2023 is verkondigd[1]. Europese, nationale, regionale en lokale overheden moeten echt gezamenlijk kosten en baten in kaart brengen voor een klimaatbestendige inrichting van hun land, provincie, gemeente of gebied. Stakeholders aan weerszijden van landsgrenzen zijn dan samen verantwoordelijk voor visie, plan en uitvoering. Verschillende overheden in Nederland, België, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk zullen samen aan de slag moeten. Juist hier worden in de toekomst meer overstromingen verwacht[2]. Bewustwording en netwerkbuilding is nodig om elkaar te leren kennen en vertrouwen met elkaar op te bouwen.

Een goede aanzet geeft het coalitieakkoord “Elke Limburger telt!”. Het Limburgs bestuur roept op om vanuit de inhoudelijke aandachtsvelden zoals waterveiligheid en -kwaliteit, de samenwerking met de buurregio’s en Europese instellingen op te zoeken. In Limburg wordt gewerkt met het programma “Waterveiligheid en Ruimte Limburg”, volgens het concept “meerlaagsveiligheid”. De eerste laag is preventie: zoveel mogelijk voorkomen van een overstroming. De tweede betreft het realiseren van een duurzame ruimtelijke inrichting. De derde laag zet in op een betere (organisatorische) voorbereiding op een mogelijke overstroming (rampenbeheersing).

De boodschap is dan ook om collectiviteit over de grens te organiseren op plekken waar samenhang, afweging of afstemming tussen activiteiten noodzakelijk is voor de organisatie-overstijgende én grensoverschrijdende maatregelen. Transnationale en transregionale overlegplatformen zijn daarbij cruciaal. De expertise van ITEM op het gebied van het multilevel samenwerking over grenzen heen (horizontale integratie) geeft inzicht en kan multi level platforms ook echt laten werken.

[1] https://www.benelux.int/nl/post/benelux-waterdag-legt-fundamenten-voor-gecoordineerde-aanpak-voor-overstromingen-op-regionaal-niveau/

[2] https://environment.ec.europa.eu/news/commission-publishes-new-flood-risk-areas-viewer-raise-awareness-about-significant-flood-risks-2023-10-13_en