Op 22 mei 2019 verscheen de ‘Atlas voor gemeenten 2019’. De 50 grootste gemeenten van Nederland worden jaarlijks met elkaar vergeleken. Dat kunnen verschillende beleidsterreinen zijn waar lokale, regionale en centrale overheden zich mee bezighouden. Focus van dit jaar is ‘Groei & Krimp’. Conclusie van het rapport: Grensregio’s profiteren sterk van een grenzeloos Europa.
Dit wordt meteen zichtbaar in de woonaantrekkelijkheidsindex die twee ranglijsten laat zien; een ranglijst wanneer wel met grensbarrières rekening wordt gehouden en een ranglijst zonder rekening te houden met die grensbarrières. Maastricht stond op plaats 37 en schiet omhoog naar plaats 7 wanneer die grensbarrières weggedacht worden, Heerlen stond op plaats 43 en schiet eveneens omhoog naar plaats 10. Ook Venlo, van 47 naar 11, en Sittard-Geleen, van 49 naar 23, laten enorme opwaartse sprongen zien.
Het rapport brengt niets nieuws onder de zon, althans dat ligt eraan vanuit wiens perspectief je het bekijkt. Voor grensregio’s, zoals Euregio Maas Rijn, Euregio Maas Rijn Noord, Euregio Rijn Waal, Euregio Scheldemond, is het één en al herkenning en zien zij bevestiging in het rapport. Echter de bewustwording dat er winst te halen is aan de grens, is bij vele anderen (nog) niet aanwezig. Met dit rapport wordt daar nu wel aan bijgedragen.
Verschillende elementen spelen een rol bij de keuze waar te gaan wonen en werken. Steden met hoogopgeleide, creatieve mensen trekken andere hoogopgeleide mensen aan, daarbij speelt het aanbod van banen en de reistijd van woon-werkverkeer een rol, de wijze waarop de (weg)infrastructuur geregeld is alsook welke culturele voorzieningen er zijn.
In de grensgebieden liggen voldoende kansen en mogelijkheden, maar toch zijn deze (nog) niet verzilverd. De grensbarrières op de arbeidsmarkt zijn divers van aard en let wel, deze hoeven niet altijd via wet- en regelgeving opgelost te worden. Inzicht in en weten om te gaan met taal- en cultuurverschillen kunnen wegen vrijmaken alsook het zorgen voor een goede informatievoorziening.
Er is niet altijd een noodzaak om bijvoorbeeld fiscale wetgeving en wetgeving rondom pensioen en sociale zekerheid aan te passen, maar wel om inzicht te geven in de grensoverschrijdende consequenties wanneer iemand besluit aan de andere zijde van de grens te gaan werken zonder te verhuizen.
Dat neemt niet weg dat in sommige situaties aanpassing van of nieuwe wetgeving nodig is of een verdrag ter voorkoming van dubbele belasting opnieuw onder de loep moet, zoals heeft plaatsgevonden met Duitsland en thans lopende is met België. In dat geval is het zaak dat de wetgever of verdragsonderhandelaar meteen bij het initiële plan de potentiële grenseffecten goed in kaart brengt en van meet af aan ervoor zorgt dat geen nieuwe grensbarrières ontstaan.
Dus wat kunnen we leren van Atlas gemeenten 2019? Dat we het onbenutte potentieel van grensregio’s moeten benutten. Dit wordt ook gestimuleerd door staatssecretaris Raymond Knops van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, die grensoverschrijdende samenwerking in zijn portefeuille heeft zitten. ‘Niet grenzen aan de groei, maar groeien aan de grens’ is dan ook zijn motto.
Dus naast de Randstad kan er opeens zomaar eens een Eurostad ontstaan in het zuiden van het land. De agglomeratiekracht van dit gebied van de Euregio Maas Rijn (11.164 km2; ter vergelijking Randstad 8.287 km2) zonder grensbarrières is enorm en ligt bovendien in het economisch hart van Europa. De Eurostad met 5 universiteiten die in elkaars nabijheid liggen (Maastricht, Heerlen, Aken, Hasselt, Luik), 7 campussen (UM Brightlands campussen, Aken, Luik, Genk), meer dan 170.000 studenten, meer dan 250.000 bedrijven, 3 academische ziekenhuizen en een beroepsbevolking van 1,86 mio en 4 mio inwoners.
Eurostad de nieuwe Randstad…
Prof. dr. Anouk Bollen-Vandenboorn
Hoogleraar grensoverschrijdend fiscaal pensioenrecht, Universiteit Maastricht-ITEM