Grenseffectenrapportage 2017
Dossier 1: Duitse autotol
Europees Hof van Justitie bevestigt ITEM-onderzoek
In het arrest van 18 juni 2019 oordeelde het Hof van Justitie van de Europese Unie in de zaak C-591/17 dat het Duitse ‘Autobahnvignet’ in strijd is met het EU-recht. Onze samenvatting vind je hier.
Het Hof oordeelt dat de gebruiksvergoeding voor infrastructuur, in combinatie met de vrijstelling van de motorrijtuigenbelasting die de eigenaars van in Duitsland ingeschreven voertuigen genieten, een indirecte discriminatie op grond van nationaliteit vormt en in strijd is met de beginselen van het vrije verkeer van goederen en het vrij verrichten van diensten. Wat het verbod van discriminatie op grond van nationaliteit betreft, stelt het Hof vast dat de vrijstelling van de motorrijtuigenbelasting voor de eigenaars van in Duitsland ingeschreven voertuigen tot gevolg heeft dat de door hen betaalde gebruiksvergoeding voor de infrastructuur volledig wordt gecompenseerd, zodat de economische last van deze heffing de facto uitsluitend drukt op de eigenaars en bestuurders van in andere lidstaten ingeschreven voertuigen.
Deze uitspraak is vooral goed nieuws voor grensregio’s, omdat de uitspraak ook de mogelijkheid biedt om geïntegreerde Europese oplossingen te vinden voor het belasten van luchtvervuiling.
Volledig dossier
Het hele dossier is hier beschikbaar in het Nederlands en Engels.
- Cross-Border Impact Assessment 2017: Dossier 1 (car toll)
- Grenseffectenrapportage 2017: Dossier 1 (tolheffing)
De mogelijke gevolgen van de Duitse tolheffing voor grensregio’s
Martin Unfried
Barbara Hamacher
Inleiding
In januari 2017 heeft de Duitse Bondsdag de Infrastrukturabgabengesetz (wet infrastructuurheffingen) aangenomen. In maart 2017 stemde de Bundesrat vervolgens voor de inwerkingtreding van de wetgeving. De maatregel – bekend als de ‘autotol’ – wordt nu naar verwachting in 2019 ingevoerd. De wet bepaalt dat eigenaars van in het buitenland geregistreerde voertuigen voor gebruik op Duitse snelwegen een vignet moeten kopen. De tarieven zijn afhankelijk van de gebruiksduur en de uitstoot van het voertuig. Eigenaren van in Duitsland geregistreerde voertuigen moeten deze belasting ook betalen, maar deze wordt afgeschreven van hun motorrijtuigenbelasting. De wet werd aangenomen te midden van een publiek debat over mogelijke discriminerende gevolgen voor eigenaars van in het buitenland geregistreerde voertuigen en de geraamde inkomsten voor de staat. Dit dossier gaat over de mogelijke effecten van de tolheffing op grensregio’s, zoals de Euregio Maas-Rijn (EMR). In dat verband heeft het Instituut voor Transnationale en Euregionale grensoverschrijdende samenwerking en Mobiliteit / ITEM een online enquête uitgevoerd onder automobilisten uit het Belgische en Nederlandse deel van de EMR, waarop 422 mensen hebben gereageerd. Daarnaast werden kwalitatieve interviews gehouden met Duitse experts op het gebied van toerisme, marketing en detailhandel. De Duitse autotol zou dus negatieve gevolgen kunnen hebben voor de EMR – het grensgebied tussen Duitsland, Nederland en België – iets wat niet werd meegenomen in de beoordeling van de federale overheid. Het gaat hierbij met name om de onopgeloste juridische kwestie van discriminatie van EU-burgers (1), de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op toekomstige EU-maatregelen inzake tolheffing (2), de kwestie van financiële verliezen voor bepaalde sectoren in Duitsland en voor de regionale economie (3), het negatieve effect in termen van uitstoot en lawaai van verkeer dat de tol ontwijkt (4), en de fundamenteel negatieve effecten op de regionale cohesie (5).
Juridische onzekerheid is niet goed voor grensregio’s
Voortdurende rechtsonzekerheid kan nadelig zijn voor grensregio’s, vooral wanneer dit leidt tot klachten bij het Europees Hof van Justitie. Uit een analyse van de juridische studies die tot nu toe zijn uitgevoerd, blijkt dat het Hof van Justitie, ondanks groen licht van de Europese Commissie, toch een negatieve uitspraak zou kunnen doen. In dat geval zou er sprake zijn van jarenlange rechtsonzekerheid, wat onzekerheid met zich mee zou kunnen brengen voor bedrijven (op het gebied van investeringen in de Euregio) en werkgevers (op het gebied van beroepsopleidingen in de Euregio).
Duitse tol staat een Europese oplossing in de weg
De Duitse tolheffing zou de invoering van het door de Europese Commissie voorgestelde uniforme EU-brede tolsysteem in principe eerder kunnen belemmeren dan vergemakkelijken. Het is onwaarschijnlijk dat een Duitse regering het eigen systeem van het land zou vervangen, slechts een paar jaar na de controversiële invoering ervan (dat werkt op basis van tijd in plaats van afstand). Het is denkbaar dat er een domino-effect optreedt, waarbij de buurlanden van Duitsland hun eigen systemen invoeren. Dit kan zeer negatieve gevolgen hebben voor grensregio’s, die vooral te lijden zullen hebben onder ongecoördineerde systemen. Dit probleem werd onderkend door de respondenten van de enquête. 63% is tegen de invoering van een eigen tolsysteem door België en/of Nederland en 44% is tegen een uniform tolsysteem voor de hele EU.
Verandering van rijgewoonten met gevolgen voor de economie en de arbeidsmarkt
Het onderzoek suggereert dat mensen uit de buurlanden hun rijgedrag zullen veranderen als gevolg van de tolheffing, en hun reizen naar Duitsland zullen beperken. 40% van de respondenten zei dat ze zo weinig mogelijk naar Duitsland zullen rijden vanwege de tol. Na de invoering van de tol zal 11% van de respondenten die momenteel minstens één keer per week de grens oversteken, dit minder doen. Van degenen die nu minstens één keer per week de grens oversteken, zal 17% het aantal reizen beperken. Het aantal respondenten dat slechts af en toe naar Duitsland reist, stijgt met 24%. De enquête suggereert dat de detailhandel en het toerisme zullen worden beïnvloed. Volgens de antwoorden zijn de belangrijkste redenen voor reizen naar Duitsland vooral boodschappen (63%), recreatie/vrije tijd/uit eten (58%), winkelen (46%) en vakantie (39%). Deze cijfers werden bevestigd door de beoordelingen van Duitse experts. In het winkelcentrum Aquis Plaza in Aken, bijvoorbeeld, komen veel klanten uit België en Nederland – maar liefst 25% op zaterdag volgens een onderzoek uit 2016. Bedrijven aan de Duitse kant van de grens hebben dus een goede reden om te vrezen voor inkomstenverlies als hun klantenbestand afneemt.
14% van de respondenten gaf aan dat ze in Duitsland werken. 29% steekt de grens over naar Duitsland voor zakelijke afspraken. Grensoverschrijdende pendelaars hebben weinig kans om de jaarlijkse tolheffing te vermijden. Openbaar vervoer is voor de meesten geen optie. Bedrijven in België en Nederland die over de grens actief zijn, moeten extra kosten voor de tol in rekening brengen. De schaal van de toltarieven (oudere, meer vervuilende auto’s betalen meer) suggereert dat grenspendelaars met een laag inkomen (die vaak oudere auto’s bezitten) en kleine bedrijven (met weinig voertuigen) onevenredig zwaar getroffen zullen worden. Vooral voor werknemers die nog nooit in Duitsland hebben gewerkt, wordt het moeilijker om in Duitsland te werken. Voor hen vormt de tol een nieuwe financiële en administratieve barrière. In dat opzicht kan de tol beschouwd worden als een extra psychologische barrière voor grensoverschrijdend werk en een open grensoverschrijdende arbeidsmarkt.
Verandering in rijgewoonten kan leiden tot meer uitstoot en lawaai in bebouwde gebieden
Automobilisten die de tol willen vermijden, kunnen problemen voor het milieu veroorzaken: 46% van de respondenten is van plan om secundaire wegen te gebruiken zodra de tolheffing is ingevoerd, zodat ze geen tol hoeven te betalen. Dit kan een aanzienlijke belasting betekenen voor grensgemeenschappen aan beide zijden van de grens in termen van uitstoot en geluidshinder. Doordat het verkeer de tol vermijdt, zou het lokale verkeer zwaarder belast kunnen worden, waardoor de geluidsoverlast en de kans op een ongeval toeneemt. De tolheffing, die bedoeld was als maatregel om het milieu te beschermen, zou het milieu in feite kunnen schaden; de financiële prikkels om de snelwegen te mijden zijn groter, vooral voor mensen met oudere auto’s met een hogere uitstoot.
Negatieve effecten op Euregionaal bewustzijn
Met de invoering van de tol komt er een soort psychologische barrière: 83% van de respondenten geeft aan dat de grens met Duitsland tastbaarder zal zijn met een tolheffing. 84% is het ermee eens dat de grensoverschrijdende mobiliteit door de tol zal afnemen. Al met al is het sentiment ten opzichte van de tol niet goed: 84% van de respondenten vindt de tol niet zinvol; 88% staat er negatief of zeer negatief tegenover. 64% zegt zich gediscrimineerd te voelen door de tol. Deze negatieve reactie in de buurlanden kan een negatief effect hebben op de grensoverschrijdende interactie tussen burgers, clubs, bedrijven en overheden. Een van de belangrijkste verworvenheden van de Europese integratie is dat grensovergangen eenvoudig en onmiddellijk zijn. Bij tolheffing moeten mensen beslissen of ze al dan niet betalen en zo ja, hoe lang. Een tolheffing maakt grensoverschrijding niet eenvoudig en onmiddellijk, zoals grensbewoners zouden willen. Het zou dus een stap terug kunnen betekenen voor de grensoverschrijdende cohesie.
