Pim Mertens
Scientific coordinator
Martin Unfried
Senior researcher
“In een ruimte van vrij verkeer van personen moet de herinvoering van grenstoezicht aan de binnengrenzen een uitzondering blijven.”, memoreert overweging 21 van het Schengen Verdrag. Toch was zelden de lijst van aangemelde grenscontroles zo lang. Sinds 2006 zijn er 473 notificaties gedaan van interne grenscontroles bij de Europese Commissie, waarvan een overgroot deel pas sinds COVID-19 (2020). De lijst had eind 2019 pas net de 100-grens gepasseerd. Momenteel zijn we halverwege 2025 en al in dat halve jaar zijn er 14 notificaties gemaakt. Tien Schengen-lidstaten controleren op dit moment hun landsgrenzen, waarbij bijna alle controles met meerdere buurlanden worden uitgevoerd. In samenwerking met partners voert ITEM onderzoek uit naar de grenscontroles. In dit stuk reflecteren we al kort op hoe de Schengen uitzondering tegenwoordig tot een normale toestand is geworden. Hierbij valt op dat bij de notificatie van de Schengen-lidstaten de begrenzing van migratie als hoofdreden wordt genoemd, hoewel er andere afspraken zijn tussen lidstaten met betrekking tot migratie.
Normalisatie van grenscontroles
In de wetenschap wordt ook wel gesproken van een tijdperk van zogenoemde re-bordering, waarbij het nationaal beheren van landsgrenzen genormaliseerd is geworden. Deze normalisatie is ingezet sinds de migratiecrisis in 2015 met COVID-19 als katalysator 5 jaar later. Sindsdien is de tendens van landsgrenzen als nationaal instrument bestendigd. In de officiële notificaties zijn migratie-gerelateerde thema’s in relatie tot publieke veiligheid daarbij veruit het vaakst aangehaalde argument.[1] Voor de inperking van intra-EU mobiliteit van asielzoekers wordt door menig lidstaat inmiddels gegrepen naar grenscontroles. Herhaaldelijk is daarbij ook de bestrijding van terrorisme of de dreiging van terrorisme als reden voor grenscontroles genoemd.
Waar overweging 26 van het Schengen verdrag eerst nog sprak over “[m]igratie en het overschrijden van buitengrenzen door een groot aantal onderdanen van derde landen zou niet per definitie mogen worden gezien als een bedreiging van de openbare orde of de binnenlandse veiligheid”, is dit met de herziening van het Schengenverdrag in de zomer van 2024 aangepast. Immers, artikel 25, lid 1, onderdeel c schrijft nu als mogelijke oorzaak van een ernstige bedreiging voor de openbare orde voor: “een uitzonderlijke situatie die zich kenmerkt door plotselinge grootschalige niet-toegestane verplaatsingen van onderdanen van derde landen tussen de lidstaten, waardoor de algemene middelen en capaciteit van goed voorbereide bevoegde autoriteiten aanzienlijk onder druk komen te staan en de algemene werking van de ruimte zonder binnengrenstoezicht waarschijnlijk in gevaar wordt gebracht, zoals blijkt uit informatieanalyse en alle beschikbare gegevens, ook van betrokken agentschappen van de Unie.”
Een onderzoek in opdracht van het Europees Parlement uitte daar al snel kritiek op, juist nu het Schengenverdrag interne grenscontroles niet toewees als migratie-instrument.[2] Daarvoor zijn andere Europese afspraken en regels ingesteld, zoals de Dublin Verordening. Veertig jaar geleden ondertekenden de vijf lidstaten België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk en Duitsland het Schengenverdrag, ter afschaffing van de binnengrenscontroles. Op Luxemburg na, voeren inmiddels zelfs de grondleggers van het Schengen verdrag enige vorm van controles uit. Alle vier gemotiveerd door, o.a., asielstromen. Hoewel grenscontroles per definitie tijdelijk en een ultimum remedium dienen te zijn, voeren Duitsland en Frankijk reeds voor jaren grenscontroles uit – al dan niet op een andere rechtsgrondslag. De volgende tabel geeft een overzicht van de vandaag genotificeerde controles.
| # | Country | Duration | Reasons/Scope |
| 1. | Polen | 07/07/2025 – 05/08/2025 | Persistent migratory pressure along the borders with the Republic of Lithuania and the Federal Republic of Germany; land borders with Germany and Lithuania. |
| 06/08/2025 – 04/10/2025 | Continued persistent migratory pressure along the borders with the Republic of Lithuania and the Federal Republic of Germany; land borders with Germany and Lithuania | ||
| 2. | Slovenia | 22/06/2025 – 21/12/2025 | Serious threats to public policy and internal security posed by a high level of terrorist threats and organised crime, including human smuggling and arms trafficking, the risk of terrorist infiltrations into migratory flows via the Western Balkans, hybrid threats from the Russian Federation and Belarus, as well as instability in the EU’s neighbourhood, including Russia’s ongoing aggression against Ukraine and instability following the fall of Assad’s regime in Syria; land borders with Croatia and Hungary. |
| 3. | Italy | 19/06/2025 – 18/10/2025 | Continued threat of terrorist infiltrations into migratory flows along the Western Balkan route, ongoing crises in the Middle East and Ukraine, high level of irregular migration including a strong presence of criminal smuggling and trafficking networks, and heightened security risks associated with the Universal Jubilee of the Catholic Church; land borders with Slovenia. |
| 4. | Austria | 12/05/2025 – 11/11/2025 | Threats associated with the continued high levels of irregular migration and migrant smuggling across Austria’s southern borders, as well as the strain on the asylum reception system and basic services, Russia’s ongoing war of aggression against Ukraine and the security situation in the Middle East, intensifying the threat posed by Islamist extremism and terrorism; land borders with Hungary and Slovenia. |
| 16/04/2025 – 15/10/2025 | Threats associated with irregular migration, such as via the Balkan routes (including expected migratory pressure), as well as the strain on the asylum reception system and basic services, Russia’s ongoing war of aggression against Ukraine, and the security situation in the Middle East aggravated by terrorist groups; land borders with Slovakia and Czechia. | ||
| 5. | The Netherlands | 09/06/2025 – 08/12/2025 | Serious threat to public policy caused by high levels of asylum applications, irregular migration, migrant smuggling, and secondary movements, leading to an overburdening of the migration system in general and the asylum system in particular, as well as pressure on public services, including housing, health care and education; land and air borders with Belgium and Germany. |
| 6. | Denmark | 12/05/2025 – 11/11/2025 | Serious threats to public policy and internal security posed by possible sabotage actions from Russia, as well as continuous terrorism-related events and organised crime, notably, tied to the Israeli-Hamas conflict and driven by radicalisation from groups such as Islamic State and Al-Qaida. These threats include potential attacks on Jewish and Israeli targets; land and sea borders with Germany but may extend to all internal borders. |
| 7. | Norway | 12/05/2025 – 11/11/2025 | General threat aimed at the energy sector, threats of sabotage posed by the Russian intelligence service, as well as to increase infrastructure protection; ports with ferry connections to the Schengen area. |
| 8. | Sweden | 12/05/2025 – 11/11/2025 | Serious threats to public policy and internal security arise from organised cross-border crime and terrorism, highlighted by attacks involving military-grade explosives against foreign institutions and the public, including the involvement of foreign state actors leveraging criminal gangs, coupled with persistent threats from violent Islamist groups and individuals; all internal borders (land, air, and sea) and land borders with Denmark. |
| 9. | France | 01/05/2025 -31/10/2025 | Serious threats to public policy, public order, and internal security posed by persistent jihadist threats, a rise in antisemitic attacks, the growing criminal networks facilitating irregular migration and smuggling, and irregular migration flows towards the Franco-British border that risk infiltration by radicalised individuals, as well as the irregular crossings on the Channel and North Sea borders, along with rising violence among migrants, particularly in northern coastal areas such as Dunkirk and Calais, leading to tense and perilous situations for both migrants and law enforcement; all internal borders (land, air, and sea) with Belgium, Germany, Luxembourg, the Swiss Confederation, Spain, and Italy. |
| 10. | Germany | 16/03/2025 – 15/09/2025 | Serious threats to public security and order posed by continued high levels of irregular migration and migrant smuggling, and the strain on the asylum reception system. The impact of the global security situation (including Russia’s war of aggression against Ukraine and the situation in the Middle East) on security and migration; land borders with France, Luxembourg, Belgium, the Netherlands, Denmark, Austria, Switzerland, Czechia, and Poland. |
Een semantische discussie?
Onder het Schengen verdrag worden grenscontroles gedefinieerd als “de controles die aan de grensdoorlaatposten worden verricht om na te gaan of de betrokken personen, hun vervoermiddelen en de voorwerpen in hun bezit het grondgebied van de lidstaten mogen binnenkomen dan wel verlaten”. Anderzijds, onder artikel 23 van het Schengen verdrag is het ook mogelijk om zonder formele grenscontroles toch controles binnen het grondgebied uit te voeren. Hiervoor geldt wel dat het niet gelijkwaardig aan grenscontroles mag zijn, derhalve onder andere niet stelselmatig maar informatie- en risicogebaseerd en geen doelstelling hebben van grenstoezicht of grensbewaking. Een blik op de Benelux-landen en Duitsland wijst desalniettemin snel uit dat formele grenscontrole of niet, er zijn verschillen maar ook gelijkenissen.
| Land | Schengen verdrag | Methode | Mobiel / Vast | Capaciteit controles |
| België | Binnenkomstcontrole onder artikel 23 SBC | Identiteitscontroles op vervoersknooppunten (zoals Brussel-Zuid), aan grote invalswegen, op internationaal busverkeer en intra-Schengen vluchten uit landen waar veel migranten komen (zoals Griekenland en Italië). | Mobiel | Gelijk |
| Luxemburg | n.v.t. | n.v.t. | n.v.t. | n.v.t. |
| Nederland | Grenscontrole onder artikel 25 en 25a SBC | Controles zijn niet systematisch, maar informatie- en risico gedreven. Controles kunnen plaatsvinden op grensovergangen, internationale treinen en specifieke vluchten. De controles vinden binnen de bestaande capaciteit plaats, waarbij geen wijdverbreide statische grenscontroles worden uitgevoerd. | Mobiel | Gelijk |
| Duitsland | Grenscontrole onder artikel 25 en 25a SBC | Vanaf september 2024 gelden er controles op internationale treinen, bussen, trams en snelwegen. Vanaf mei 2025 zijn de grenscontroles geïntensiveerd. Hierbij zijn vaste controleposten op grensovergangen geplaatst, met snelheids- en verkeer regulerende maatregelen. Alle voertuigen kunnen worden gecontroleerd, inclusief treinen, bussen en trams. Niet aan alle grensovergangen zijn vaste controleposten ingericht. Hiernaast voert Duitsland mobiele grenscontroles uit in het grensgebied binnen 30 kilometer van de grens. | Vast + mobiel | Geïntensiveerd |
| Frankrijk | Grenscontrole onder artikel 25 en 25a SBC | Sinds 1 november 2024 gelden er grenscontroles met alle buurlanden. Risico-gebaseerd worden mobiele controles uitgevoerd binnen het gebied van 30km van de grens, op wegen en treinstations. | Mobiel | Geïntensiveerd |
Duitsland als uitzondering: vaste grensposten
Duitsland kent al een langere geschiedenis van grenscontroles en notificaties onder het Schengenverdrag. Echter, vanaf 16 september 2024 zijn deze grenscontroles uitgebreid naar alle (negen) buurlanden. Met de nieuwe coalitie in Berlijn zijn de grenscontroles vanaf mei 2025 geïntensiveerd. Daarbij zijn er vaste grensposten ingericht langs de geselecteerde Duitse grensovergangen, die na een bepaalde tijd kunnen worden verplaatst. Momenteel worden grensposten aan de grens met Nederland en België gemeld bij onder andere de grensovergangen rondom Aken (naar Nederland en naar België), bij Steinebrück (grens België-Duitsland), Elten/Kleve (richting Arnhem), Bunde (richting Groningen) en Bad Bentheim (richting Hengelo).[3] Het Duitse ADAC rapporteert verder meerdere regelmatige en/of langdurige grenscontroles langs de Duitse grens met Oostenrijk (zoals bij Suben, Walserberg en Kiefersfelden), Polen (Frankfurt, Forst, Ludwigsdorf), Zwitserland (Basel, Weil am Rhein en Kruzlingen-Konstanz) en Tsjechië (Breitenau-Schönwald, Schirnding).[4] Vertraging en filevorming komt bij deze Duitse vaste grensposten zeer frequent voor.
Daarnaast worden mobiele grenscontroles uitgevoerd binnen het grensgebied van 30 kilometer tot de grens. Ook kunnen treinen, bussen en trams gecontroleerd worden – die, op basis van anekdotisch bewijs, ook met regelmaat plaatsvinden.
Frankrijk: mobiel op basis van informatie, met geïntensiveerde capaciteit
Ook Frankrijk behoort tot de landen met een lang verleden van grenscontroles, omwille van verschillende gronden en omstandigheden beargumenteerd. Sinds 1 november 2024 gelden er grenscontroles met alle buurlanden omwille van onder andere migratie. De grenscontroles zijn mobiel in een 30km-zone vanaf de grens, zonder vaste grensposten, en worden uitgevoerd op basis van informatie en risicoanalyses. Met name aan belangrijke, druk bezochte, grensovergangen worden controles uitgevoerd en is er zichtbaarheid van de Franse autoriteiten.
België en Nederland: Mobiel, op basis van informatie en risicobeoordelingen
Een eerste methode van controles is gericht op basis van informatie en risicobeoordelingen. Daarbij zijn de controles veelal mobiel, in het grensgebied of meer in het binnenland.
De controles van België zijn hier een voorbeeld van. Vanaf deze zomer voert een samenwerking van de federale en lokale politie en de Dienst Vreemdelingezaken zogenoemde binnenkomstcontroles uit. De argumentatie voor de binnenkomstcontroles is volledig geënt op de migratie en asielinstromen. “Onze boodschap is helder: België zal illegale migratie en asielshoppen niet meer tolereren.”, aldus minister Van Bossuyt.[5] De binnenkomstcontroles zijn niet aangemeld bij de Europese Commissie als formele grenscontroles, maar er wordt een beroep gedaan op ‘controles binnen het grondgebied’ van artikel 23 van het Schengen verdrag. Controles vinden mobiel aan grote invalswegen en vervoersknooppunten en ‘gericht’ plaats op basis van risico-inschattingen.
Ook de controles zoals uitgevoerd door Nederland volgen deze aanpak. In feite lijken de Nederlandse en Belgische methodes veel op elkaar. Hoewel Nederland de grenscontrole wel formeel heeft aangemeld bij de Commissie, wordt ook door de Nederlandse Koninklijke Marechaussee niet systematisch, maar gericht op basis van informatie en risicoanalyses gecontroleerd. Sinds 2022 kende Nederland al geïntensiveerde MTV-controles (Mobiel Toezicht Veiligheid) – een veiligheidsmaatregel naar nationaal recht (onder de mogelijkheden van artikel 23 van het Schengen verdrag). De MTV-controles zijn uitsluitend voor illegale migratie en grensoverschrijdende criminaliteit in te zetten. Afwijkend aan de praktijk onder MTV-controles, mag de Marechaussee nu onbeperkt (24 uur per dag) en aan alle grensovergangen controles uitvoeren. Onder MTV-controles was dit beperkt in omvang (beperkte vragen toegestaan), tijd (maximaal 6-12 uur controles per dag), frequentie (zoals hoeveel treinen en vluchten gecontroleerd mogen worden) en ruimte (tot 20 kilometer van de grens).[6] Echter, gelijk aan de praktijk onder de MTV-controles is de capaciteit van de Marechaussee gebleven. Aangezien de capaciteit niet significant is opgevoerd, blijven de controles ‘mobiel’ en informatie-gedreven.
| MTV | MTV intensief | Grenscontrole | |
| Grondslag | Artikel 23 SBC | Artikel 23 SBC | Artikel 25 SBC |
| Methode | Mobiel en informatie-gedreven | Mobiel en informatie-gedreven | Mobiel en informatie-gedreven |
| Controle | Beperkt steekproefsgewijs | Beperkt steekproefsgewijs | Onbeperkt, alle passagiers mogelijk |
| Omvang | Beperkte bevraging toegestaan | Beperkte bevraging toegestaan | Uitgebreidere bevraging mogelijk |
| Tijd | Maximaal 6 uur controles per dag op de weg | Maximaal 180 uur per maand en 12 uur per dag | Onbeperkt |
| Frequentie | Ten hoogste 3 treinen per traject en 20 treinen in totaal; zeven vluchten per week per vliegroute en maximaal een derde van totaal geplande vluchten per maand | Ten hoogste zes treinen per traject en 40 treinen in totaal; ten hoogste de helft van het aantal vluchten per dag. | Onbeperkt |
| Ruimte | Op (vaar)wegen beperkt in een gebied tot 20 kilometer van de grens | Op (vaar)wegen beperkt tot een gebied tot 20 kilometer van de grens | Tot aan de grens mogelijk, en langs de gehele grens of op meerdere plekken tegelijkertijd |
Grenscontrole: what’s in a name?
Daarmee stelt zich dan ook de vraag wat effectief het verschil is tussen een formele grenscontrole zoals Nederland deze heeft ingevoerd en de binnenkomstcontrole zoals België deze juridisch gezien instelt. Een semantische discussie?[7] Zo lichtvaardig zou het niet moeten worden opgevat. Immers, controles onder artikel 23 van het Schengenverdrag mogen niet gelijksoortig aan een grenscontrole zijn. De definitie van een grenscontrole laat veel ruimte over, daarmee veelal ook aan de beoordeling of het gaat om een controle onder artikel 23 of een grenscontrole onder artikel 25 moet gaan. Artikel 23 van het Schengenverdrag stelt een aantal richtlijnen:
- Controles mogen niet grenstoezicht tot doel hebben, dat wil zeggen controleactiviteiten die uitsluiten wegens de voorgenomen of daadwerkelijke grensoverschrijding wordt gedaan en bestaat in controle of bewaking van de grens;
- Gebaseerd op algemene politie-informatie, bedoeld om grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden, illegale migratie terug te dringen of een infectieziekte in te dammen;
- Ze worden gepland en uitgevoerd op een manier die duidelijk verschilt van stelselmatige persoonscontroles, ook wanneer die worden verricht op vervoersknooppunten of aan boord van persoonsvervoersdiensten én mits deze op risicobeoordelingen zijn gebaseerd.
Controles onder artikel 23 moeten dus, in afwijking van grenscontroles onder artikel 25, risico- en informatiegebaseerd zijn, zoveel als mogelijk digitaal plaatsvinden, en niet de grensoverschrijding als zodanig dient centraal te staan maar kan als middel worden gebruikt. Het onderscheid tussen en de (on)mogelijkheden bij MTV-controles en grenscontroles als in tabel 3 uitgelicht, laat het verschil in definities en juridische ruimte zien.
Hoewel de juridische ruimte voor Nederland derhalve ruimer is dan voor België, kan de effectieve uitwerking gelijksoortig zijn. Immers, beide landen hebben de handhavende capaciteiten niet opgevoerd en zetten niet in op stelselmatige, maar informatie-gedreven en steekproefsgewijze controles. Hieruit blijkt niet alleen de juridische ruimte bepalend, maar eerder de politieke ruimte. In verklaringen van politici van (voormalig) regeringspartij PVV werd duidelijk naar voren gebracht de Duitse grenscontroles als voorbeeld te zien en het voorbeeld van Duitsland te willen volgen.[8] Dat is met de geïntensifieerde controles van Duitsland ook nog eens bevestigd in het PVV-document “De grens is bereikt”.[9] De notificatie onder artikel 25 heeft echter nog niet geleid tot intensieve of vaste controles naar Duits voorbeeld, naar opluchting van grensgemeenten en diens inwoners.
Afsluitend: (on)wettig en (on)nodig?
Grenscontroles zijn het laatste redmiddel en slechts toegestaan als er geen andere alternatieven mogelijk zijn om het doel te behalen. Daarbij moeten grenscontroles legitiem, gerechtvaardigd en proportioneel zijn. Hoewel de argumentatie voor grenscontroles in toenemende mate wordt gebaseerd op migratie en asiel, is de legitimiteit hierbij veelal dubieus. Zoals eerder aangegeven stelde het Schengenverdrag tot voorkort nog onverlet dat asiel en migratie als zodanig geen argumenten kunnen vormen voor het introduceren van grenscontroles. Immers, het vrij verkeer binnen Schengen geldt voor eenieder – ongeacht de nationaliteit. Ook nu, worden strenge eisen aan dit argument gebonden met significante cijfers en een verplichting om de asielopvang in orde te hebben[10] (hetgeen veelal onvoldoende het geval is).
In het verleden is veelvuldig kritiek geuit op de legitimiteit van de uitgevoerde grenscontroles en deze kritiek neemt ook nu toe. Want waar lidstaten het gebruik van grenscontroles normaliseren, gelden hiertoe onder het Schengenverdrag zorgvuldige verplichtingen en afwegingen. In de praktijk zijn grenscontroles niet het laatste redmiddel, laat staan het juiste instrument voor het veel genoemde argument van asiel en migratie. Onlangs nog oordeelde de Algemene Rekenkamer in Nederland dat grenscontroles geen effectief instrument zijn, noch kunnen zijn om de asielinstromen te beheersen. Ook in juridische zin is deze realiteit van grenscontroles om asielzoekers te weren onlangs nog eens verklaard door het Verwaltungsgericht in Berlijn: de praktijk waarbij Duitsland aan de grens asielzoekers weert, mag niet.[11] Hiertoe zijn Europese afspraken gemaakt onder de Dublin III-Verordening, waaraan Duitsland zich dient te houden. Volgens de Dublin-verordening is de Bondsrepubliek verplicht om bij asielaanvragen die op Duits grondgebied worden ingediend, in elk geval de in deze verordening voorziene procedure volledig uit te voeren. Deze zogenaamde Dublin-procedure ziet op het bepalen van de lidstaat die bevoegd is voor de asielprocedure. Drie Somaliërs werden door de Bundespolizei onrechtmatig teruggewezen, omdat ze een asielaanvraag ingediend hadden, zodat zij volgens de rechter de grens mochten passeren en de Dublin-procedure in Duitsland mochten afwachten.
Hoewel het inperken van asiel(instromen) en migratie vaak en in toenemende mate als argument wordt aangevoerd voor binnengrenscontroles (bijna in alle huidige notificaties), dienen stevige vraagtekens te worden gezet bij de geschiktheid en legitimiteit van binnengrenscontroles als middel tegen asielinstromen en migratie. Binnengrenscontroles zijn slechts mogelijk voor tijdelijke en ernstige bedreigingen in de openbare orde en veiligheid, en niet zozeer voor het beheersen van inkomende mobiliteit. Voor asiel en migratie als zodanig zijn andere Europese kaders en afspraken nodig, zoals het Europees Migratie- en Asielpact.
Als onderdeel van de ITEM Grenseffectenrapportage 2025, onderzoekt ITEM samen met TEIN-partners de effecten van grenscontroles in verschillende Europese grensregio’s. De volledige publicatie, met een diepgaandere analyse volgt dit najaar.
[1] Wille, C. (2025) On the Reintroduction of Temporary Controls at EU Internal Borders. UniGR-CBS Working Paper Vol. 24.
[2] Carrera, S., Colombi, D., Cortinovis, R. (2023). An Assessment of the State of the EU Schengen Area and its External Borders. Brussel: European Parliament’s Committee on Civil Liberties, Justice and Home Affairs.
[3] Zie hierbij ook: https://www.anwb.nl/vakantie/nieuws/2024/september/controle-bij-landsgrenzen-in-duitsland Eveneens op basis van eigen ervaringen.
[4] https://www.adac.de/news/deutschland-grenzkontrollen/
[5] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/06/19/grenscontroles-illegale-migratie/
[6] Artikel 4.17a e.v. Vreemdelingenbesluit 2000; Artikel 50 e.v. Vreemdelingenwet 2000.
[7] Zoals verwoord door de Belgische minister Van Bossuyt, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/06/19/grenscontroles-illegale-migratie/
[8] Bijvoorbeeld Geert Wilders heeft expliciet verklaard het Duitse voorbeeld te willen volgen. https://www.nporadio1.nl/fragmenten/dit-is-de-dag/9cfc3e15-1b9a-4d9d-8282-646f80497a92/2024-09-11-wilders-wil-net-als-duitsland-paspoortcontroles-weer-invoeren-wat-betekent-dit-voor-schengen
[9] https://www.pvv.nl/nieuws/geert-wilders/11398-persconferentie-pvv-geert-wilders-asiel.html
[10] Artikel 25, lid 1, punt c jo. artikel 27, lid 3 SBC.
[11] Verwaltungsgerichts Berlin, Beschlüsse der 6. Kammer vom 2. Juni 2025 (VG 6 L 191/25 u.a.), https://www.berlin.de/gerichte/verwaltungsgericht/presse/pressemitteilungen/2025/pressemitteilung.1565917.php.