De Grenseffectenrapportage 2024, samengesteld door het interdisciplinaire team van onderzoekers van het Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM, heeft als doel de effecten van Europese- en nationale wetgeving en beleid op grensregio’s in kaart te brengen. De onderzoekers presenteerden hun dossiers in een video pitch tijdens de Jaarconferentie in Gent (B). Dit jaar bestaat de rapportage uit 6 dossiers met uiteenlopende onderwerpen zoals de Europese grenseffecten toetsing en cohesiebeleid voor grensregio’s, het Benelux Politieverdrag en het nieuw Belastingverdrag Nederland-België. Het rapport is bedoeld als waardevol hulpmiddel voor beleidsmakers op regionaal, nationaal en Europees niveau om de effecten op de grensregio en grensoverschrijdende samenwerking in beeld te kunnen brengen.
De dossiers
Er is een zekere ‘border blindness’, dat vraagt om een beter ‘place-based’ beleid en wetgeving. Voor EU-beleid en wetgeving bestaat een Toolkit voor Impact Assessment. Een van de tools is de Territorial Impact Assessment, dat echter niet verplicht is en daarmee niet altijd toegepast wordt. Hierop richt het eerste dossier Kansenanalyse: Europese grenseffectentoetsing en cohesiebeleid voor grensregio’s zich. Met de lopende vernieuwingen van het Cohesiebeleid, bekijkt deze analyse hoe EU-beleid beter rekening kan en moet houden met grensoverschrijdende regio’s en welke actoren hierop moeten worden ingericht.
Het tweede dossier, Facilitating Cross-border Solutions – proposed EU Regulation, kijkt naar het beter kunnen adresseren van grensobstakels en waar mogelijk ad-hoc oplossingen te kunnen bieden. Hiertoe stelt de Verordening nationale en/of regionale Cross-border Coordination Points in, die aangewezen worden voor het beter structureren van grensbelemmeringen. Dit dossieronderzoek beoordeelt de effecten op de grensregio’s in Europa. Sommige landen kennen al samenwerkingen en structuren, andere nog niet. Hoe verschilt de impact tussen grensregio’s? Samen met partners van TEIN worden verschillende grensregio’s onderzocht en vergeleken.
Op 1 Oktober 2023 is het nieuwe Verdrag tussen België, Luxemburg en Nederland inzake politiesamenwerking in werking getreden: het BENELUX Politieverdrag. Dit gebeurde meer dan 5 jaar nadat het Verdrag werd ondertekend in 2018. Het verdrag vervangt het 20 jaar oude verdrag inzake grensoverschrijdend politioneel optreden van 2004. Dossier drie, het BENELUX Politieverdrag: worden de grensregio’s veiliger? onderzoekt de vraag of dit verdrag, in termen van grenseffecten, gezien kan worden als een bijzondere mijlpaal in de grensregionale criminaliteitsbestrijding. Leidt het tot meer of betere transregionale cohesie in de grensstreek? Draagt het verdrag bij aan Europese integratie op het gebied van maatschappelijke veiligheid? Hoe grensverleggend is het Benelux politie verdrag in vergelijking met bijvoorbeeld het Benelux politieverdrag van 2004, het verdrag van Prüm, of het verdrag Wederzijdse rechtshulp in strafzaken als het gaat om de grensregionale samenwerking in criminaliteitebestrijding? Zal het Politieverdrag meer effect sorteren in de grensregio’s dan de laatstgenoemde overeenkomsten? Op basis van het vergelijken van de bovengenoemde verdragen, interviews met betrokken experts en een analyse van parlementaire documenten, literatuur en mediaberichten zal getracht worden een antwoord te geven op de boven genoemde vragen.
Het vierde dossier, Cannabis-Gesetz, betreft een onderzoek in het kader van een PREMIUM-project door een multidisciplinair studententeam. In dit dossier kijken de studenten naar de grenseffecten van de Cannabis-Gesetz tussen Duitsland en de Benelux-landen, met een focus op Nederland en België. Op 1 april 2024 trad de Cannabis-Gesetz in Duitsland in werking. Het wetsvoorstel legaliseert cannabis onder bepaalde voorwaarden, zoals een limiet van 25 gram en maximaal drie cannabisplanten in huis. Daarnaast moet verkoop onder de paraplu van cannabisclubs mogelijk worden. Wat betekent dit voor bijvoorbeeld Nederlandse grensgemeenten en coffeeshops? Hoe verhouden de grensregio’s Nederland-Duitsland zich ten opzichte van België-Duitsland? Een multidisciplinair PREMIUM-team van masterstudenten voert het onderzoek uit.
In het vijfde grenseffectendossier, De impact van recente EU-wetgeving op het gebied van EU-industriebeleid op grensregio’s, wordt de invloed van recente EU-wetgeving op het industriebeleid in grensregio’s onderzocht. Het dossier analyseert de huidige EU-strategieën op dit gebied, met bijzondere aandacht voor de recente wetgevingsvoorstellen. In februari 2024 bereikten de Raad en het Europees Parlement een voorlopig akkoord over de “net-zero industry act”. Deze wetgeving vereenvoudigt de vergunningsprocedures voor investeringen in groene technologieën, ondersteunt strategische projecten die bijdragen aan de overgang naar een koolstofvrije economie, vergemakkelijkt de toegang tot markten voor technologische producten, stelt regels voor overheidssteun vast en verbetert de vaardigheden van de Europese beroepsbevolking.
Daarnaast publiceerde de Europese Commissie op 23 februari 2022 een wetgevingsvoorstel voor een richtlijn over due diligence op het gebied van duurzaamheid. Dit voorstel wil verantwoordelijk en duurzaam ondernemingsgedrag in wereldwijde waardeketens bevorderen. Bedrijven zouden verplicht worden om negatieve effecten van hun activiteiten op mensenrechten, zoals kinderarbeid en uitbuiting, en op het milieu, zoals vervuiling en verlies van biodiversiteit, te identificeren en te voorkomen of te beperken.
Wat zijn de gevolgen van deze voorstellen voor bedrijven in de grensregio’s tussen Nederland, Duitsland en België? Welke aspecten beïnvloeden industriële activiteiten en investeringen in deze gebieden positief of negatief?
En ten slotte, kijkt dossier 6 Nieuw Belastingverdrag Nederland-België naar de ex-ante effecten van het nieuwe belastingverdrag voor het Nederlands-Belgische grensgebied. Op 21 juni 2023 hebben Nederland en België het nieuwe belastingverdrag ondertekend. Dit verdrag vervangt het verdrag uit 2001. Het nieuwe belastingverdrag is belangrijk om dubbele belasting te voorkomen, misbruik te bestrijden en het biedt een oplossing voor enige lopende knelpunten onder het huidige verdrag, onder meer voor leraren, hoogleraren en sporters en artiesten. Andere (langlopende) knelpunten, zoals de belastingheffing over grensoverschrijdende pensioenen en thuiswerken door grenswerkers, zijn echter onaangeroerd gebleven. Het verdrag wordt te zijner tijd van een gezamenlijke toelichting voorzien. Daarna kan het verdrag inwerkingtreden; naar verwachting zal dat in 2025 zijn.
De dossiers van de Grenseffectenrapportage worden jaarlijks gekozen aan de hand van een enquête onder ITEM-stakeholders en andere belanghebbenden. Daarnaast kunnen er ook onderwerpen voor het voetlicht komen in de context van de dagelijkse activiteiten van ITEM onder de ITEM-jaarcyclus. Uit de dossiers blijkt wederom het belang van het toetsen op grenseffecten, zoals sinds 2022 ook verplicht is in Nederland voor nieuwe wetgeving en beleid onder het Integraal Afwegingskader.
Lees ook de samenvatting van alle Grenseffectendossiers en download de infographic