TERUGBLIK: ITEM JAARCONFERENTIE 2024

Dit vraagt om een visie, actie en een integrale aanpak waarbij partijen hun verantwoordelijkheden erkennen en oppakken. Dit inzicht wordt ook uitgedragen door voorzitter HNP, CdK Arthur van Dijk. Effectieve lobby in relatie tot het nieuwe cohesie beleid vereist niet alleen inspanningen in Brussel, maar ook bij nationale overheden. Coalities van bereidwilligen zijn hierbij essentieel. Denk aan voorbeelden zoals informatie vanuit het Schakelpunt Grensbelemmeringen Vlaanderen-Nederland en de Benelux Unie. Ook wanneer er bijvoorbeeld een einde aan Europese Interreg gelden komt, blijft namelijk de behoefte aan het Schakelpunt Grensbelemmeringen Vlaanderen-Nederland bestaan. Experimenteren, informatie-uitwisseling en grensoverschrijdende samenwerking blijft noodzakelijk. Gouverneur van Oost-Vlaanderen Carina van Cauter, benadrukte het belang van luisteren naar regionale signalen en het vertalen hiervan naar concrete oplossingen: “We luisteren naar wat er leeft bij steden, gemeenten en provinciebesturen, pakken problemen op en gaan ermee aan de slag. We analyseren ze goed en werken oplossingsrichtingen uit, ondersteund door universiteiten om het vervolgens op de bestuurstafels te leggen”. 

Deze werkwijze, zoals ook het Schakelpunt Grensbelemmeringen Vlaanderen-Nederland hanteert, bevordert de realisatie van beleid dat aansluit bij de behoeften van grensregio’s. Lokale actoren in grensgebieden zijn al jarenlang actief, creatief en bottom-up gedreven. Ze organiseren grensoverschrijdende samenwerking en blijven cruciaal. Ook bij thema’s zoals klimaat, energie en circulariteit, met gedeelde verantwoordelijkheden via structuren en dialoog. Dat vraagt om multilevel governance: macht delen via structuren, platforms en voortdurende dialoog. Slim beleid koppelt grensgebieden aan internationale waardeketens, en dat levert succes en toegevoegde waarde op. Dus geef grensgebieden een plek in strategische debatten. Gebruik data en succesverhalen om grensgebieden als motor van cohesie te versterken en onderbuikgevoelens van andere aard te weerleggen. 

Prof. Dr. Birte Wassenberg, hoogleraar moderne geschiedenis aan de universiteit van Straatsburg plaatste de noodzaak van grensoverschrijdende samenwerking in een historisch perspectief. Zij stelde dat samenwerking al eeuwenlang een essentiële bouwsteen is van grensregio’s en dat dit naar de toekomst ook zal blijven. Grensregio’s, goed voor 40% van het EU-grondgebied, fungeren volgens Wassenberg als “living labs” waar innovatieve oplossingen worden getest en geïmplementeerd. Lokale en regionale actoren blijven actief en initiëren beweging in grensgebieden. Ze zorgen voor sterke bottom-up druk met eigen structuren, waardoor het fundament blijft bestaan. Juist het behoud van dit fundament dient in het Europese cohesiebeleid na 2027 aandacht te krijgen. Erwin Hoogland, gedeputeerde van de provincie Overijssel, stelde dat durven te kiezen, focus aanbrengen en durven te investeren in samenwerkingen, ook tussen economisch sterke regio’s, cruciaal is. Hij benadrukte dat het Europese cohesiebeleid enerzijds achterblijvende regio’s zou moeten ondersteunen zonder de samenwerking tussen sterkere regio’s uit het oog te verliezen. Anderzijds zou moeten worden ingezet op innovatie over grenzen heen voor duurzame digitale, sociale en groene transities. Innovatie brengt echter ook risico’s met zich, maar deze kunnen worden gezien als leermomenten: “Failure is a success in progress,” aldus Hoogland. Deze houding vraagt om een verschuiving in overheidsbeleid, waarin risicobereidheid centraal staat. Het gezamenlijke verhaal (narratief) is dan ook van belang met aandacht voor onderstaande randvoorwaarden voor succes:

1. Willingness & commitment
2. Capacity & funding
3. Legal instruments
4. Governance & coordination
5. Geographical scope (decentralism)
6. Capacity expertise & network

Een strategisch debat is nodig waarbij regio’s gezamenlijk doelen stellen en ook zelf kunnen onderhandelen. Voor een dergelijk effectief cohesiebeleid zijn financiering, multilevel governance en betere regelgeving met evaluatie-instrumenten essentieel. Plaatsgebonden oplossingen en hun evaluaties moeten centraal staan, aldus Thomas Wobben van het Comité van de Regio’s. De uitdaging is dan om deze plaatsgerichte benadering van het Comité van de Regio’s te verbinden met de sectorgerichte aanpak van de Europese Commissie. Door grensregio’s te integreren in sturende internationale waardeketens kan Europa’s concurrentievermogen worden versterkt. Toon de successen en de toegevoegde waarde, waarbij bestaande structuren en platforms worden gebruikt om met elkaar continue de dialoog te voeren en de betrokkenheid van burgers niet wordt vergeten. 

Draghi roept op tot een Europese industriepolitiek die innovatie, duurzaamheid en onafhankelijkheid stimuleert. Een versterkte interne markt is hierbij essentieel, evenals het aanpakken van grensbelemmeringen, die de economische waarde en arbeidsmarkt beperken. Grensregio’s kunnen dan dienen als “living labs” voor integratie, waar succesvolle initiatieven bijdragen aan Europese stabiliteit en concurrentiekracht. 

De conferentie belichtte de verschuiving van de Green Deal naar een Industrial Deal, waarbij grensoverschrijdende samenwerking tussen lidstaten als een voorwaarde voor succes werd gepresenteerd. Daarbij werd onderstreept dat een duurzame economische ontwikkeling, infrastructuur en leefbaarheid een consistent investeringsklimaat, eerlijke tarieven en een gelijk speelveld binnen Europa vereisen. Voor deze transitie zijn functionerende Europese transportcorridors essentieel. De vraag blijft wel hoe Europese regie deze benodigde grensoverschrijdende samenwerking kan bevorderen en wat het effect is van Europese industriebeleid op grensregio’s. Volgens Carl de Maré (Program Director Smart Delta Resource (SDR)), schuilt een uitdaging in het handhaven van een gelijk speelveld binnen de industrie: “De industrie van Europa kiest de weg van duurzaamheid, maar we passen dit niet consequent toe aan de grenzen van Europa. We accepteren producten die niet voldoen aan onze criteria.” Dit benadrukt de noodzaak en relevantie van triple helix-samenwerking om zo Europese industrieën concurrerend en duurzaam te maken en tegenwicht te bieden in de geopolitieke uitdagingen. 

Innovatie is onmisbaar voor het versterken van de Europese economie en het realiseren van klimaatdoelen. Mark Andries van het Vlaams Agentschap voor Innoveren en Ondernemen (VLAIO) pleitte voor grote investeringen die een sprong richting klimaatneutraliteit mogelijk maken. Volgens Andries beschikt Europa over sterke troeven, maar is het essentieel om te blijven investeren en innoveren. Hans Meijer, General Counsel & Director Strategic Projects bij Deep Branch voegde hieraan toe: “Doe alles wat in jullie vermogen ligt om processen slimmer, efficiënter en effectiever te maken. We verliezen banen aan Amerika en China. Time is up.” Deze urgentie benadrukt de noodzaak van actie op zowel regionaal als Europees niveau. Europa moet inzetten op innovatie, infrastructuur en investeren; dat dient met bewijs en met inachtneming van de kracht van grensregio’s in cohesiebeleid meegenomen te worden om zich in geopolitiek opzicht te kunnen afzetten en zijn eigen Europese concurrentievermogen in zijn kracht te laten zijn.

De ITEM jaarconferentie 2024 benadrukte de cruciale rol van grensregio’s als motor van innovatie en samenwerking in Europa. Zonder grensregio’s geen Europa, zonder Interreg geen grensregio’s. Het is aan overheidslagen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven om gezamenlijk een toekomstgerichte koers te varen. Dit vereist een balans tussen korte- en langetermijn acties, met een duidelijke focus op innovatie, duurzaamheid en inclusieve groei. Zoals meerdere sprekers benadrukten, is tijd van cruciaal belang. Alleen door nu daadkrachtig op te treden, kan Europa zijn leidende rol behouden en een veerkrachtige toekomst realiseren.