Op 27 en 28 maart 2024 vond de Limburgse tweedaagse van het Nationaal Netwerk Brede Welvaart in Maastricht plaats, georganiseerd door NEIMED, provincie Limburg en de programmacoördinatoren van het Nationaal Netwerk. ITEM en NEIMED verzorgden daarbij samen een workshop over brede welvaart in grensregio’s waarin werd gesproken over het belang van sturen op impact bij het brede welvaartsperspectief. Bovendien werd de aanbeveling gedaan om beter rekening te houden met specifieke situatie van grensregio’s door het scheppen van een beter beeld van het grensgebied in cijfers en interacties.
Workshop
Pim Mertens, wetenschappelijk coördinator bij ITEM, en Inge Hooijen, onderzoeksmanager Brede Welvaart Limburg bij NEIMED, gaven deze workshop, mede in opvolging van het gezamenlijk onderzoek in de laatste ITEM Grenseffectenrapportage. “Brede welvaart is in grensregio eigenlijk nog een blinde vlek” was het persbericht rondom de publicatie van de ITEM Grenseffectenrapportage 2023. Brede welvaart heeft maatschappelijk, politiek en beleidsmatig veel de aandacht, maar het onderzoek wijst uit dat we onvoldoende rekening houden met de specifieke situatie van grensregio’s. Vanuit Brede welvaartsperspectief worden drie dimensies gehanteerd in tijd en plaats, stemmend uit een internationaal raamwerk: ‘hier’ versus ‘elders’ en ‘nu’ versus ‘later’. Onder ‘elders’ wordt de brede welvaart buiten de landsgrenzen bedoeld en de invloed van nationaal en regionaal beleid heeft hierop.
‘Hier’ en ‘elders’
Grensregio’s zijn in zekere zin op het snijvlak waar de dimensies ‘hier’ en ‘elders’ elkaar kruisen. Immers, het functioneren en leven in het grensgebied stopt niet aan de landsgrens maar is grensoverschrijdend. Ook wordt de brede welvaart ‘hier’ door ‘elders’ beïnvloed en andersom. Denk hierbij aan het recente protest tegen Duitse windparken vanuit burgers in de Nederlandse gemeente Winterswijk, maar ook het de grens over gaan om goedkoper te tanken of boodschappen te doen. Het zijn dagdagelijkse voorbeelden waarbij de brede welvaart in de grensregio grensoverschrijdend wordt beïnvloed, zowel positief als negatief.
Afruilen
Toch stopt bijvoorbeeld dataverzameling op het gebied van Regionale Brede Welvaart aan de grens. Ook beleidsmatig wordt nog onvoldoende met de verwevenheid van de dimensies in grensgebieden rekening gehouden. Het sturen op brede welvaart vereist zogenoemde ‘afruilen’. Omdat meer brede welvaart op het ene aspect of dimensie doorgaans ook betekent dat er op een ander aspect of dimensie minder brede welvaart is – niet alles kan altijd en overal – zijn keuzes noodzakelijk. Afruilen kunnen bestaan in tijd, ruimte en thematisch. Een simpel voorbeeld is het realiseren van een windmolenpark dat enerzijds de duurzaamheid en energietransitie bevordert, maar anderzijds de waardering van de leefomgeving negatief kan beïnvloeden. Toegepast op de casus.
Van het protest in Winterswijk tegen de Duitse windparken, kan het brede welvaartsperspectief aan de Duitse zijde van de grens positief zijn maar aan Nederlandse zijde negatief. Anderzijds zijn er over de grens kansen en groeipotentieel te vinden, zoals verschillende onderzoeken van onder andere ITEM reeds hebben gewezen. Concrete voorbeelden zijn hierbij het samenwerken en afstemmen van duurzame energie, het euregionaal samenwerken in gezondheidszorg om bereikbaarheid van zorg en specialismen te behouden (zoals door het Euregionaal Kindchirurgisch Centrum) en het stimuleren van een grensoverschrijdende arbeidsmarkt en economie waar vraag en aanbod beter over de grens uitgewisseld kan worden. Dit vraagt om een integrale en grensoverschrijdende benadering en afweging van voor- en nadelen en passender beleid voor de gehele grensoverschrijdende regio.
Kans of bedreiging
Integrale en grensoverschrijdende afwegingen zijn noodzakelijk, maar kunnen ook lastig te duiden zijn. Tijdens de workshop hebben we nog twee concrete casussen in het grensgebied Zeeuws-Vlaanderen besproken, zoals op het gebied van grensoverschrijdende zorg. Voor Zeeuws-Vlamingen is het aan beide zijden van de grens even makkelijk om zorg te krijgen, en soms is het in België zelfs makkelijker. In een vergrijzende en krimpende regio waarbij voorzieningen onder druk komen te staan kan het grensoverschrijdende perspectief brede welvaart bevorderen van de patiënt. Echter, hoe meer Zeeuws-Vlamingen gebruikmaken van zorg over de grens, hoe meer de zorg in de eigen regio onder druk komt te staan. Het is een van de voorbeelden waarbij de grens enerzijds een kans en anderzijds een zekere bedreiging voor brede welvaart in de grensregio kan behelzen en specifieke afwegingen vereist.
Aanbevelingen
In het onderzoek worden door Inge en Pim daarom ook verschillende aspecten in de brede welvaartscyclus aanbevelingen gedaan om beter rekening te houden met de specifieke situatie van grensregio’s. Te beginnen met een beter beeld van het grensgebied in cijfers en interacties, want de samenleving in het grensgebied laat zich niet scheiden in twee aparte dimensies van ‘hier’ en ‘elders’.
Lees de gehele terugblik op de Limburgse Tweedaagse van het Nationaal Netwerk Brede Welvaart