De onderwerpen voor de Grenseffectenrapportage 2024 zijn geselecteerd en de onderzoeksfase vordert goed. De eindverslagen zullen worden gepresenteerd tijdens de ITEM jaarconferentie op 22 november 2024.
De belangrijkste taak van ITEM is te helpen bij het wegnemen van grensbelemmeringen binnen de EU. Daarom publiceren wij jaarlijks een gedetailleerd verslag over wat wij beschouwen als de huidige kwesties uit wetgeving en beleid die dergelijke belemmeringen zouden kunnen opwerpen. Het gaat dan bijvoorbeeld om belemmeringen voor mensen die in het ene land wonen maar in het andere werken, of belemmeringen die lokale overheden ervan weerhouden samen te werken aan grensoverschrijdende projecten. Door deze thema’s in kaart te brengen en te analyseren wil ITEM zowel een bijdrage leveren aan het wetenschappelijke debat alsook aan de verbetering van (beleid over) de grensoverschrijdende mobiliteit en de sociaaleconomische ontwikkeling van grensregio’s in de praktijk.
De onderwerpen van dit jaar:
1. Kansenanalyse: Europese grenseffectentoetsing en cohesiebeleid voor grensregio’s
Artikel 174 en 175 VWEU benadrukken naast sociale en economische cohesie ook het belang van territoriale cohesie. Desalniettemin vormt de status quo wat betreft de ontwikkeling vna grensregio’s niet genoeg. Enerzijds wordt de ontwikkeling van grensregio’s niet adequaat genoeg opgepakt en gefaciliteerd , anderzijds houdt beleid onvoldoende rekening met de positie van grensregio’s. Onder de Communicatie van de Europese Commissie uit 2021 ‘Joining forces to make better laws’ wordt erkend dat de eigen Impact Assessment verbeterd moet worden door o.a. het perspectief van grensregio’s mee te nemen. Ook blijkt uit de verschillende Cohesierapporten van de Europese Commissie dat grensregio’s disproportioneel hard geraakt zijn door onder andere de COVID-maatregelen.
Er is een zekere ‘border blindness’, dat vraagt om een beter ‘place-based’ beleid en wetgeving. Voor EU beleid en wetgeving bestaat een Toolkit voor Impact Assessment. Een van de tools is de Territorial Impact Assessment, dat echter niet verplicht is en daarmee niet altijd toegepast wordt. Met de lopende vernieuwingen van het Cohesiebeleid, bekijkt deze analyse hoe EU beleid beter rekening kan en moet houden met grensoverschrijdende regio’s en welke actoren hierop moeten worden ingericht.
2. Grenseffectendossier: Facilitating Cross-border Solutions – proposed EU Regulation
Op 14 September 2023 heeft het Europees Parlement een Resolutie voor BridgEU: Border Regions’ Instrument for Development and Growth in the EU aangenomen. Op 12 december 2023 publiceerde de Europese Commissie het voorstel tot aanpassing van de Regulation on a European Cross-border Mechanism (ECBM). De voorgestelde Verordening wordt aangepast naar Facilitating Cross-border Solutions. Tijdens het Belgisch voorzitterschap zal het voorstel ook een follow-up krijgen: “During its term, the Belgian Presidency will lead political debates on the future of Cohesion policy after 2027. The Presidency will prepare Council conclusions on the matter building on the 9th report on the Cohesion policy that will be presented by the Commission. In addition, the Presidency will organise discussions on the follow-up to the Commission’s amended legislative proposal on resolving obstacles to cross-border cooperation.”
Het doel is om grensobstakels beter te kunnen adresseren, en, mogelijk, ad-hoc oplossingen te bieden. Hiertoe stelt de Verordening nationale en/of regionale Cross-border Coordination Points, die aangewezen worden voor beter structureren van grensbelemeringen. Dit dossieronderzoek beoordeelt de effecten op de grensregio’s in Europa. Sommige landen kennen al samenwerkingen en structuren, andere nog niet. Hoe verschilt de impact tussen grensregio’s? Samen met partners van TEIN worden verschillende grensregio’s onderzocht en vergeleken.
TEIN-samenwerking met:
- Euro-Institut Kehl/Strasbourgh
- WSB University, Poland
- Carinthia University of Applied Sciences, Switzerland
- CESCI, Hungary
- University of Ljubljana, Slovenia
3. Grenseffectendossier: Benelux Politieverdrag
Op 1 Oktober 2023 is het nieuwe Verdrag tussen België, Luxemburg en Nederland inzake politiesamenwerking in werking getreden ( kortweg BENELUX Politieverdrag). Dit gebeurde meer dan 5 jaar nadat het Verdrag werd ondertekend in 2018. Het verdrag vervangt het 20 jaar oude verdrag inzake grensoverschrijdend politioneel optreden van 2004. De vraag is of dit verdrag, in termen van grenseffecten, gezien kan worden als een bijzondere mijlpaal in de grensregionale criminaliteitsbestrijding? Leidt het tot meer of betere transregionale cohesie in de grensstreek? Draagt het verdrag bij aan Europese integratie op het gebied van maatschappelijke veiligheid? Hoe grensverleggend is het Benelux politie verdrag in vergelijking met bijvoorbeeld het Benelux politieverdrag van 2004, het verdrag van Prüm, of het verdrag Wederzijdse rechtshulp in strafzaken als het gaat om de grensregionale samenwerking in criminaliteitebestrijding? Zal het Politieverdrag meer effect sorteren in de grensregio’s dan de laatsgenoemde overeenkomsten? Op basis van het vergelijken van de bovengenoemde verdragen, interviews met betrokken experts en een analyse van parlementaite documenten. Literatuur en mediaberichten zal getracht worden een antwoord te geven op de boven grnoemde vragen.
4. Grenseffectendossier: Cannabis-Gesetz
Op 1 april 2024 moet de Cannabis-Gesetz in Duitsland in werking treden. Het wetsvoorstel legaliseert cannabis onder bepaalde voorwaarden, zoals een limiet van 25 gram en maximaal drie cannabisplanten in huis. Daarnaast moet verkoop onder de paraplu van cannabisclubs mogelijk worden. Dit dossier kijkt naar de grenseffecten van de Cannabis-Gesetz tussen Duitsland en de Benelux-landen, met een focus op Nederland en België. Wat betekent dit voor bijvoorbeeld Nederlandse grensgemeenten en coffeeshops? Hoe verhouden de grensregio’s Nederland-Duitsland zich ten opzichte van België-Duitsland? Een multidisciplinair PREMIUM-team van masterstudenten voert het onderzoek uit.
5. Grenseffectendossier: De impact van recente EU-wetgeving op het gebied van EU-industriebeleid op grensregio’s
In dit dossier wordt de impact van het EU-industriebeleid op grensregio’s beoordeeld. Het analyseert de huidige EU-strategieën op het gebied van industriebeleid en in het bijzonder de recente wetgevingsvoorstellen waarover is onderhandeld.
- Europese Commissie, Voorstel voor een verordening tot vaststelling van een kader voor het garanderen van een continue en duurzame voorziening met kritieke grondstoffen, 16 maart 2023, COM(2023) 160
- Europese Commissie, Voorstel voor een verordening tot vaststelling van een kader van maatregelen ter versterking van het ecosysteem voor de fabricage van net-nul-technologieproducten in Europa (“Net Zero Industry Act”), COM(2023)161
- Europese Commissie, Voorstel voor een richtlijn betreffende Corporate Sustainability Due Diligence, 2022/0051 (COD) COM/2022/71 def.
In december 2022 onderstreepte de Europese Raad het belang van een ambitieus Europees industriebeleid om de economie geschikt te maken voor de groene en digitale transities en strategische afhankelijkheden te verminderen. De Commissie kwam vervolgens in februari 2023 met een mededeling getiteld “Een Green Deal Industrieplan voor het Nul-Nettotijdperk” om de Nul-Nettotransformatie van de industrie te versnellen en Europa op weg te helpen naar klimaatneutraliteit. Dienovereenkomstig heeft de Commissie een voorstel gedaan voor een “wet inzake kritieke grondstoffen” voor de toekomst van de toeleveringsketens in de EU. Nieuwe regels zouden gericht zijn op: het vergroten en diversifiëren van de aanvoer van kritieke grondstoffen in de EU, het versterken van circulariteit, waaronder recycling, het ondersteunen van onderzoek en innovatie op het gebied van efficiënt gebruik van hulpbronnen en de ontwikkeling van vervangingsmiddelen het versterken van de strategische autonomie van de EU. In februari 2024 bereikten de Raad en het Europees Parlement een voorlopig akkoord over de ‘net-zero industry act’. Deze nieuwe regels zullen de voorwaarden voor investeringen in groene technologieën vergemakkelijken door: vereenvoudiging van de procedures voor het verlenen van vergunningen, ondersteuning van strategische projecten op basis van specifieke criteria die bijdragen tot het koolstofvrij maken van de economie, vergemakkelijking van de toegang tot de markten voor technologischnulproducten, vaststelling van regels voor overheidsstimulansen en verbetering van de vaardigheden van de Europese beroepsbevolking. Het doel is om 40% van de behoeften van de EU aan strategische technologische producten, zoals fotovoltaïsche zonnepanelen, windturbines, batterijen en warmtepompen, te dekken.
Op 23 februari 2022 heeft de Commissie een wetgevingsvoorstel gepubliceerd voor een richtlijn inzake due diligence op het gebied van duurzaamheid. Het voorstel heeft tot doel duurzaam en verantwoord gedrag van bedrijven in alle mondiale waardeketens te bevorderen. Bedrijven zouden worden verplicht om negatieve effecten van hun activiteiten op mensenrechten, zoals kinderarbeid en uitbuiting van werknemers, en op het milieu, zoals vervuiling en biodiversiteitsverlies, te identificeren en waar nodig te voorkomen, te beëindigen of te beperken.
Wat zijn de specifieke gevolgen van deze voorstellen voor het bedrijfsleven in de Nederlandse, Duitse en Belgische grensregio’s? Zijn er specifieke aspecten die positief of negatief zijn als het gaat om industriële activiteiten en investeringen dicht bij de grens en met betrekking tot de zakelijke relatie in de nabijheid?
6. Grenseffectendossier: Nieuw Belastingverdrag Nederland-België: een ex-ante beoordeling
Op 21 juni 2023 hebben Nederland en België het nieuwe belastingverdrag ondertekend. Dit verdrag vervangt het verdrag uit 2001. Het nieuwe belastingverdrag is belangrijk om dubbele belasting te voorkomen, misbruik te bestrijden en het biedt een oplossing voor enige lopende knelpunten onder het huidige verdrag, onder meer voor leraren, hoogleraren en sporters en artiesten. Andere (langlopende) knelpunten, zoals de belastingheffing over grensoverschrijdende pensioenen en thuiswerken door grenswerkers, zijn echter onaangeroerd gebleven. Het verdrag wordt te zijner tijd van een gezamenlijke toelichting voorzien. Daarna kan het verdrag inwerkingtreden; naar verwachting zal dat in 2025 zijn.
Dit dossier kijkt naar de ex-ante effecten van het nieuwe belastingverdrag voor het Nederlands-Belgische grensgebied.
Het expertisecentrum ITEM (Instituut voor transnationale en euregionale grensoverschrijdende samenwerking en mobiliteit) is actief op het gebied van de convergentie van onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en opleidingsactiviteiten op het gebied van grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking.
