Ook dit jaar biedt de jaarlijkse rapportage van het Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM nieuwe inzichten in de effecten op grensregio’s van Europese- en nationale wetgeving en beleidsinitiatieven. De Grenseffectenrapportage van 2022 is bedoeld als waardevol hulpmiddel voor beleidsmakers op regionaal, nationaal en Europees niveau om de effecten op de grensregio en grensoverschrijdende samenwerking in beeld te kunnen brengen.
Grenseffecten zijn er in vele vormen. De ITEM Grenseffectenmethodiek, zoals uitgelicht in onderstaande video, is gericht op drie overkoepelende thema’s waarvoor grenseffecten worden geanalyseerd:
Europese integratie: de grenseffecten van bepaalde wetgeving en beleidslijnen vanuit het perspectief van burgers, verenigingen en ondernemingen gerelateerd aan de doelstellingen en principes van de Europese integratie (d.w.z. vrijheden, burgerschap, non-discriminatie);
Sociaaleconomische/duurzame ontwikkeling: de grenseffecten van wetgeving en beleid op de ontwikkeling van de economie in de grensregio;
Euregionale cohesie: de grenseffecten van wetgeving en beleid op cohesie en grensoverschrijdende governance-structuren in grensregio’s (bijv. samenwerking met overheden, burgers, ondernemers etc.).
Dit jaar omvat de rapportage een zevental dossiers, welke zijn gekozen aan de hand van een enquête onder ITEM-stakeholders en andere belanghebbenden. Daarnaast kunnen er ook onderwerpen voor het voetlicht komen in de context van de dagelijkse activiteiten van ITEM onder de ITEM-jaarcyclus. De onderwerpen zijn wederom gevarieerd, van de grenseffecten van een vuurwerkverbod tot de regulering inzake platformwerkers. De dossiers zijn voorgedragen door de desbetreffende ITEM-onderzoekers middels een pitch, dat is te bekijken op YouTube. Uit de dossiers blijkt (wederom) het belang van het toetsen op grenseffecten, zoals sinds 2022 ook verplicht is in Nederland voor nieuwe wetgeving en beleid onder het Integraal Afwegingskader.
Europese ruimte voor gezondheidsgegevensEuropese ruimte voor gezondheidsgegevens
Het eerste dossier buigt zich als ex-ante analyse over de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens. Op 3 mei 2022 heeft de Europese Commissie een voorstel gepubliceerd voor een verordening tot instelling van een “Europese ruimte voor gezondheidsgegevens” (EHDS). Met de EHDS zou een digitale infrastructuur voor gezondheidsgegevens worden gecreëerd, waardoor gezondheidsgegevens gemakkelijker in de hele EU kunnen worden uitgewisseld. In dit dossier worden de mogelijke gevolgen van de EHDS voor de Euregio Maas-Rijn geanalyseerd, mocht het voorstel worden uitgevoerd.
EU-voorstel voor een richtlijn inzake platformwerkers
Een ander Europees voorstel dat in de Grenseffectenrapportage is geanalyseerd betreft het EU-voorstel voor een richtlijn inzake platformwerkers in het tweede dossier. Vandaag de dag werken meer dan 28 miljoen mensen in de EU online via digitale arbeidsplatforms. Tegen 2025 zal hun aantal naar verwachting oplopen naar 43 miljoen mensen. In reactie op deze snelgroeiende arbeidsmarkt en een onduidelijk rechtskader heeft de Europese Commissie een richtlijn voorgesteld om de arbeidsomstandigheden en sociale rechten van platformwerkenden te verbeteren, van digitale arbeidsplatforms meer transparantie te vragen en de duurzame groei van de platforms te bevorderen. In dit dossier worden via een ex-ante analyse de mogelijke grensoverschrijdende gevolgen van de voorgestelde wetgeving beoordeeld.
Energietransitie en energiezekerheid
Welke gevolgen heeft het huidige juridische, ruimtelijke en economische kader voor grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van hernieuwbare energie en daarmee samenhangende klimaatuitdagingen? Dit houdt verband met de door vele belanghebbenden geformuleerde veronderstelling dat grensregio’s een enorme achterstand hebben wanneer zij hun verplichtingen met betrekking tot de doelstellingen inzake hernieuwbare energie en andere doelstellingen van de energietransitie willen nakomen. De focus ligt op de Duits-Nederlandse verhoudingen in het derde dossier; Energietransitie en energiezekerheid: De effecten van het huidige juridische, ruimtelijke en economische kader op duurzame grensoverschrijdende projecten (en grensoverschrijdende samenwerking in tijden van energiecrisis).
Grensoverschrijdende uitwisseling van informatie bij de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit
Het vierde dossier gaat over de Grensoverschrijdende uitwisseling van informatie bij de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit (ex ante). De georganiseerde misdaad stopt niet waar de grens begint. Om het probleem van de grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit aan te pakken, heeft de Europese Commissie twee wetgevingsvoorstellen ingediend in het kader van de strategie voor de Veiligheidsunie. Deze bestaan uit een ontwerprichtlijn en een ontwerpverordening. In dit dossier worden de mogelijke effecten van beide maatregelen op de grensoverschrijdende regio’s van Nederland, Duitsland en België beoordeeld, als zij ten uitvoer worden gelegd.
Grenseffecten van het Nederlandse vuurwerkverbod
Het vijfde dossier belicht de Grenseffecten van het Nederlandse vuurwerkverbod (ex-ante). Nederland heeft tijdens de jaarwisseling 2021-2022 een verbod ingesteld op de verkoop, het vervoer, het bezit buitenshuis en het afsteken van vuurwerk. Dit werd omschreven als een tijdelijke maatregel om het aantal ziekenhuisopnames tijdens de COVID-19-crisis te verminderen en zo de druk op gezondheidswerkers te verlichten. Deze maatregelen waren destijds verschillend in België en Duitsland, waar vuurwerk (deels) legaal bleef. In dit dossier worden de grenseffecten van het Nederlandse vuurwerkverbod geëvalueerd, aangezien er een wetsvoorstel ligt waarin wordt voorgesteld het verbod permanent te maken.
Perceptie van de ‘grens’ en ‘identiteit’ van grensbewoners na de COVID-19-crisis
Het zesde dossier, zijnde een opiniestuk, richt zich op de perceptie van de ‘grens’ en ‘identiteit’ van grensbewoners na de COVID-19-crisis: hoe stellen we dat vast? Tijdens de crisis van COVID-19 zijn de (fysieke) grenzen tussen de lidstaten van de EU opnieuw opgetrokken. Dit fenomeen is waarschijnlijk van invloed geweest op de perceptie die de bewoners van de grens hebben. Vooral in een grensoverschrijdende regio als de Euregio Maas-Rijn, waar een 360°-perspectief wordt bevorderd als het gaat om grensoverschrijdende samenwerking, wonen en werken, zijn diepere inzichten in dergelijke percepties van belang bij het nadenken over ideeën als Euregionale identiteit. Dit jaar zal een commentaar op deze aspecten worden gegeven als vervolg op de twee onderzoeksdossiers over de coronapandemie van 2020 en 2021. Daarnaast dient het als basis voor de ontwikkeling van een unieke gelokaliseerde barometer over identiteit, die in toekomstig onderzoek verder zal worden uitgebouwd.
Grensoverschrijdende effecten van het Nederlandse stikstofbeleid
Het zevende en laatste dossier is een studentendossier over de grensoverschrijdende effecten van het Nederlandse stikstofbeleid. In 2019 werd het Nederlandse stikstofbeleid door de Nederlandse Raad van State strijdig geacht met Europese regelgeving, na een eerdere prejudiciële uitspraak van het Hof van Justitie van de EU met dezelfde strekking. In reactie op deze beoordelingen heeft de Nederlandse regering een mix van maatregelen uitgerold om stikstof te reduceren. Deze variëren van het verlagen van de maximumsnelheid op snelwegen tot het instellen van subsidieregelingen voor de aanpassing van landbouwbedrijven. Omdat stikstofuitstoot over de grens heen gevolgen heeft voor natuur, gezondheid, landbouw en industrie aldaar, worden in dit dossier de grenseffecten van het Nederlandse stikstofbeleid in zijn huidige vorm beoordeeld. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een PREMIUM-project door een multidisciplinair studententeam.
